Veličanstvena ljepota, ali i moć i surovost prirode, tužno saznanje da su loše ljudske ekološke prakse dosegle čak i taj do sada netaknuti dio planete, ali i potvrda da ljudi u izolaciji i izazovnim okolnostima mogu izuzetno dobro sarađivati i međusobno se pomagati bez obzira na nacionalna opredjeljenja i čak generalno loše političke odnose država iz kojih dolaze, najznačajniji su utisci koje sa dvadesetodnevnog studijskog boravka na Antarktiku nosi naučna saradnica Instituta za biologiju mora (IBMK) iz Kotora dr Vesna Mačić.
Kotoranka je bila prva crnogorska naučnica koja je ikada boravila i istraživala na području tog dalekog kontinenta na južnoj hemisferi, zahvaljujući inicijativi i saradnji predsjednika Crne Gore Jakova Milatovića i predsjednika Bugarske Rumena Radeva.
Mačić se krajem decembra prošle godine u argentinskoj luci Ushuaia na samom južnom kraju južnoameričkog kontinenta, ukrcala na bugarski istraživački brod “Sv. Kiril i Metodij” koji je vlasništvo konzorcijuma Vojnopomorske akademije “Nikola Vaptsarov” iz Varne, Univerziteta “Sveti Kliment Ohridski” iz Sofije i bugarskog Antarktičkog institumta. Pored nje i bugarskih naučnika, na brodu su bile i njihove kolege naučnici iz Grčke i Ujedinjenih Arapskih Emirata. Misija plovila je bila da snabdije bugarsku istraživačku i naučnu stanicu “Sv. Kliment Ohridski”, dopremi građevinski materijal i radnike koji će dograditi novi model naučne laboratorije na stanici koja se nalazi na ostrvu Livingston i obavi multidiscpilinarna istraživanja tog i okolnih ostrva u Južnošetlandskom arhipelagu.
Ostrvo Livingston je granica područja koje je zaštićeno međunarodnom Antarktičkom konvencijom. Leži na samo 110 kilometara od najsjevernijeg dijela kopnene mase antarktičkog kontinenta, a preko 500 nautičkih milja je daleko od rta Horn na samom jugu južnoameričkog kontinenta. Na ostrvu koje ima klimu polarne tundre, trenutno postoje četiri naučno-istraživačke baze i stanice: bugarska, španska, čileanska i argentinska u kojima se može zajedno smjestiti stotinjak ljudi, ali su one nastanjene samo tokom antarktičkog ljeta koje traje od kraja decembra do kraja marta mjeseca.
“Ostrvo Livingston je većim je dijelom prekriveno snijegom i ledom a njegovu oskudnu floru čine samo neke vrste mahovina, lišajeva i rijetkih tzv. viših biljaka. Faunu čine razne vrste morskih tuljana i pingvina, te više vrsta drugih morskih ptica, dok su vode oko ostrva karakteristične po velikom broju kitova. Zato i ne čudi što su prvi privremeni stanovnici ostrva Livingston tokom 19. vijeka bili kitolovci iz raznih država koji su uspostavljali manje stanice. Ostaci nekih od njih u obliku starih drvenih smještajnih objekta, odnosno metalnih rezervoara za otopljenu kitovu mast i danas se mogu vidjeti na obali ostrva, zajedno sa ostacima njihovih drvenih čamaca kitolovaca iz koji su harpunima lovili kitove. Kitolov je sada na ovom području najstrože zabranjen”, priča za “Vijesti” dr Vesna Mačić koja je i sama imala priliku da obiđe neke od tih objekata koji danas imaju status zaštićenog spomenika kulture.
Većina ostrva Livingston i okolnih južnošetlandskih otoka ima status zaštićenih rezervata prirode koji svojom nestvarnom ljepotom i prizorima kao sa druge planete – visokim i vječitim snijegom i ledom prekrivenim planinskim vrhovima, velikim glečerima, brojnim manjim ledničkim jezercima i rječicama, te divljom i netaknutom obalom oko koje pluta površinski i led u santama, danas predstavljaju turističku atrakciju.
“Osim naučnika, danas “tamo dolje” sve češće zalaze i kruzeri sa turistima na posebnim avanturustičkim krstarenjima u polarnim krajevima, čak i pojedini solo nautičari u manjim jedrilicama što je odraz nejvjerovatne hrabrosti i smjelosti tih ljudi. Naime, na Antarktiku ste vrlo daleko od svega što vam moderna civilizacija može ponuditi u smislu tehnologije i podrške u bilo kakvoj vanrednoj okolnosti ili opasnoj situaciji. A prostora i mogućnosti da nešto “pođe po zlu” nema baš malo, jer je klima ovdje veoma oštra i surova, vladaju česte oluje i ekstremne hladnoće, a i vode još nisu dovoljno ispitane i adekvatno hidrografski premjerene, tako da je navigacija u tim predjelima i dalje vrlo rizična i opasna”, kaže Mačić za koju je, iako ona već ima dosta iskustva plovidbi i boravaka na raznim istraživačkim brodovima na Mediteranu, plovidba bugarskim istraživačkim brodom preko vječito nemirnog i olujama šibanog Drejkovog prolaza koji dijeli južnoamerički kontinent od Antarktika i vodama južnošetlandskog arhipelaga, ipak bila izazov.
Ističe da je njoj i drugim kolegama kojima je ovo bio priv odlazak u antarktički akvatorij, posada “Sv. Klimenta i Metodiija” izradila i dodijelila posebne diplome za prelazak 60. paralele jer je to u pomorstvu posebno dostignuće, jednako vrijedno onom kada mladi pomorac prvi put prelazi Ekvator. Sa diplomom “polarnog nautičara” ona sada zadirkuje svog brata, iskusnog dugogodišnjeg pomorca koji je na trgovačkim brodovima obišao svijet, ali nije ipak tako daleko odlazio prema Južnom polu poput svoje sestre.
“Da plovidba ovim vodama nije baš jednostavna stvar, pokazuje i stari običaj kod najafirmisanije pomorske nacije svijeta, Britanaca, da ako si preplovio Drejkov prolaz, da kada ideš u audijenciju kod engleske kraljice, ne moraš pred njom da skidaš šešir”, sa osmijehom dodaje Kotoranka.
Fokus njenih istraživanja bilo je prisustvo mikroplastike na Antarktiku koji je dio Zemlje koji je pod najmanjim antropogenim uticajem i predstavlja ključ za razumijevanje naše planete.
“Istraživanja mikroplastike na Antarktiku imaju značajnu ulogu u razumijevanju uticaja plastičnog otpada na globalne ekosisteme. Mikroplastika je plastika manja od 5 milimetara i globalni je problem, a, nažalost, pokazalo se da je prisutna čak i na tako udaljenom kontinentu”, kaže Mačič, dodajući da je posebno rastužilo to što je na jednoj od šljunkovitih plaža ostrva Livingston, pored drvenih djelova i ostataka brodskih konopa što nije toliko problematično jer su u pitanju biorazgradive materije, našla i dosta manjih ulomaka raznih vrsta plastičnog otpada.
Iako zbog nedostatka potrebne opreme nije mogla da sakupi uzorke mikroplastike sa površine mora, uspjela je da skupi uzorke sedimenta sa morskog dna, kao i iz riba ulovljenih tokom ekspedicije. Radoznala i agilna kakva je i na terenu kod kuće u Crnoj Gori, dr Mačić je i mimo prvobitnog plana, na Livingstonu sakupila i razne druge uzorke morskih školjki i priljepaka, ali i primitivnih organizama iz ledničkih jezerca. Sve to ostalo je na bugarskom istraživačkom brodu koji će se sredinom aprila vratiti u Varnu odakle će stručnjaci kotorskog IMK preuzeti ovaj materijal i onda ga detaljno analizirati u svojim laboratorijama.
Oduševljena je lijepom atmosferom i gostoprimstvom koju je zatekla među šestočlanom posadom koja nastanjuje bugarsku istraživačku stranicu na Livingstonu. Stanica, kaže, ima atmosferu planinarskog doma, električnom energijom se u najvećoj mjeri snabdijeva iz solarnih panela, a brod koji je povremeno obilazi, služi kako za snabdijevanje i dodatna istraživanja na moru, tako i za odnošenje dijela otpada koji se akumulira tokom rada stanice. Mačić je tokom dvadesetodnevnog boravka na južnošetlandskom arhipelagu, ipak, sve vrijeme bila smještena na istraživačkom brodu koji je bio usidren u Južnom zalivu ostrva Livingston u blizini stanice, te je obilazio nekoliko okolnih manjih ostrva.
“Prizori ledenih santi na moru, lednika na kopnu, tuljana koji se sunčaju na obali i kolonija pingvina što se gnijezde na ostrvima su nezaboravni. Netaknuta priroda u svom autentičnom izgledu, snazi i raskoši u koju ste bukvalno uronjeni je nešto što se riječima teško da opisati. Zaista je ovo bilo jedno nezaboravno i stručno i naučno i životno iskustvo za mene, ali indirektno, i izuzetna međunarodna afirmacija IBMK kao naučno-stručne institucije i jedinice Univerziteta Crne Gore”, ističe ona.
Upravo je fascinantna ljepota tog područja i potreba da sa njom upozna kolege i bliske ljude u Crnoj Gori, bila najveći izazov za nju da ne potroši prebrzo ograničenih 10 GB protoka satelitskog interneta koje je prvobitno na raspolaganju imala na brodu. Kako je to ipak brzo “ispucala”, ljubazni domaćini na čelu sa zapovjednikom broda, kapetanom Radkom Muevskim, ipak su joj izašli u susret i obezbijedili dodatni internet paket.
“Upravo je ta ljubaznost i želja da jedni drugima pomognu i nađu se na usluzi, a koja vlada ne samo među posadom bugarskog istraživačkog broda i njihove stanice na Livingstonu, nego i kod svih ostalih tamo prisutnih naučnika iz raznih zemalja svijeta je nešto što me posebno impresioniralo. Svi su izuzetno susretljivi i gostoljubivi, spremni da podijele iskustva, savjetuju jedni druge i međusobno se ispomažu sa svime štro jedni drugima mogu da obezbijede, posude ili poklone u tom dalekom i izolovanom kraju svijeta. Bez obzira na to kakva politička ili bezbjedonosna situacija vladaju na cijeloj planeti, te čak i u situacijama kada se njihove države međusobno “baš i ne mirišu” kao što je to, na primjer, slučaj sa Čileom i Argentiniom, ljudi na Anatarktiku su upućeni jedni na druge, imaju sjajne odnose i odlično međusobno sarađuju. Dokaz je to da kada se vrati prirodi, čovječanstvo može da živi u miru i slozi. I to je možda i najljepši utisak koji sam donijela sa tog dalekog juga”, ističe Mačić.
Ona navodi i gostoprimstvo koje su ona i kolege dobili na bugarskoj stanici, susjednoj španskoj istraživačkoj bazi, španski pršut kojim je počašćena u okruženju antartktičkih glečera, ili nevjerovatnu internacionalnu i komspolitsku atmosferu koja vlada u funkconisanju avio-linije koja spaja ostrvo King Džordž sa Punta Arenasom u Čileu, a koja je jedina redovna veza južnošetlandskog arhipelaga sa ostatkom svijeta.
“Ljudi koji se bave naukom i inače, međusobno sarađuju bez ikakvih granica i ograda, posebno oni koji se bave morem. Međutim, tamo “na kraju svijeta”, u takvim izazovnim uslovima, saradnja je imperativ. Tamo nema politike, crne hronike i dnevnih trzavica koje karakterišu “ostatak planete” i stvarno se čovjek osjeti privilegovanim i nagrađenim u takvom okruženju gdje su ljudi bez obzira na naciju, državljanstvo ili vjeru, jedni drugima zaista ljudi”, kazala je dr Vesna Mačič.
Dobrotski morski konjić ostao na Antartiku
U blizini bugarske istraživačke stanice na Livingstonu nalazi se mala crkvica Svetog Ivana Rilskog koja je osveštana 2003. kao prva pravoslavna bogomolja na području Antarktika.
Aktuelna crkvica je sagrađena 2012. jer je originalna bogomolja u međuvremenun propala. Po ugledu na to kako su nekada postupali stari bokeljski moreplovci koji su u zalog sretnog povratka kuči sa dalekih putovanja, poklanjali srebrne pločice i druge vrijedne ex-voto darove svetilištu Gospe od Škrpjela pred Perastom, i Vesna Mačić je crkvi na Antarktiku tako poklonila progodan dar u obliku morskog konjića napravljenog od čuvene dobrotske čipke.
Izvor:vijesti
Foto:privatna arhiva
